W toku postępowania rozwodowego, jeżeli małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci, sąd oprócz orzeczenia rozwodu, zobowiązany jest wydać rozstrzygnięcie także w kwestiach dotyczących małoletnich i ich sytuacji po zakończeniu postępowania, mianowicie: władzy rodzicielskiej, kontaktów z dzieckiem oraz obowiązku ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka.
Wniosek o zasądzenie alimentów na rzecz dziecka w sprawie o rozwód
Gdy strony mają małoletnie dzieci, w pozwie rozwodowym należy uwzględnić także kwestię alimentów na rzecz dzieci. Sąd rozwodowy ma obowiązek wydać rozstrzygnięcie w tym zakresie również wtedy, gdy strona nie zgłosiła takiego żądania. W praktyce zdarza się, że brak w pozwie żądania zasądzenia alimentów na rzecz dziecka sąd uznaje za brak formalny pozwu i wzywa do jego usunięcia. Należy również pamiętać, że w przypadku, gdy małżonkowie mają więcej niż jedno dziecko, we wniosku o zasądzenie alimentów składanym w sprawie rozwodowej należy wskazać odrębnie wysokość alimentów, które mają być zasądzone na rzecz każdego z dzieci. W przypadku wskazania całkowitej kwoty alimentów, które mają przysługiwać wszystkim dzieciom, sąd też na ogół wzywa do usunięcia braku formalnego poprzez wskazanie jaka kwota alimentów ma przysługiwać każdemu z dzieci.
Wysokość alimentów na rzecz dziecka w wyroku rozwodowym
Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Zakres świadczeń alimentacyjnych jest uzależniony od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Zatem uprawnionym do świadczeń alimentacyjnych w tym przypadku jest dziecko (a nie rodzic sprawujący nad nim osobistą pieczę), zaś samo wykonanie obowiązku może polegać nie tylko na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania dziecka, ale także na osobistych staraniach o utrzymanie lub o jego wychowanie. Dlatego też, co do zasady, rodzic, który nie sprawuje stałej pieczy nad dzieckiem, jest obciążony w większym stopniu finansowym obowiązkiem alimentacyjnym.
Sąd wydając rozstrzygnięcie w zakresie alimentów na rzecz dziecka małżonków powinien wskazać konkretną kwotę, jaką zostaje obciążony rodzic zobowiązany do świadczenia.
Ponadto, sąd jest zobowiązany do rozstrzygnięcia w wyroku rozwodowym o obowiązku alimentacyjnym na rzecz małoletnich dzieci małżonków także wtedy, gdy rodzic, który nie sprawuje osobistej pieczy nad dzieckiem, realizował do tej pory obowiązek alimentacyjny z własnej woli.
W sytuacji, gdy alimenty zostały uregulowane prawomocnym wyrokiem sądu opiekuńczego bądź ugodą sądową przed wszczęciem postępowania, sąd rozwodowy powinien odnieść się do poprzedniego orzeczenia i wskazać czy utrzymuje alimenty na takim samym poziomie, czy też podnosi albo obniża do konkretnej kwoty (por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 czerwca 1975 r., III CRN 155/75).
Ugoda pozasądowa
Sąd rozwodowy zobowiązany jest także do rozstrzygnięcia o alimentach w przypadku, gdy małżonkowie zawarli ugodę pozasądową w tym przedmiocie. Nie ma jednak przeciwskazań do tego, aby sąd uwzględnił w wyroku zgodne ustalenia stron w zakresie alimentów.
Oddzielne postępowanie w sprawie o alimenty
Tak jak w przypadku władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem, niedopuszczalne jest wszczęcie odrębnego postępowania dotyczącego alimentów w toku procesu w sprawie o rozwód. Pozew o alimenty wniesiony do sądu opiekuńczego zostanie przekazany sądowi, w którym toczy się postępowanie rozwodowe.
Ponadto postępowanie o alimenty na rzecz dziecka, które zostało wszczęte przed wytoczeniem powództwa o rozwód, zostanie z urzędu zawieszone. Ze względu na obowiązek rozstrzygnięcia kwestii alimentów przez sąd rozwodowy, regułą będzie umorzenie zawieszonego postępowania jako bezprzedmiotowego. Podjęcie tego postępowania jest możliwe w przypadku, gdy sąd w ogóle nie orzekł w prawomocnym orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie o rozwód o obowiązku ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka lub gdy zawieszone postępowanie dotyczyło obowiązku alimentacyjnego w innym przedziale czasowym.
W toku postępowania rozwodowego sąd może wydać postanowienie o zabezpieczeniu alimentów na czas trwania procesu. Z chwilą wydania takiego postanowienia, z mocy prawa zostaje wstrzymane wykonanie nieprawomocnych orzeczeń o obowiązku alimentacyjnym, wydanych w uprzednio wszczętej sprawie, za okres od wytoczenia powództwa o rozwód.