Alimenty od byłego małżonka – kiedy przysługują?

Alimenty od byłego małżonka sąd może zasądzić w wyroku rozwodowym. Ewentualnie, mogą one zostać zasądzone także w odrębnym postępowaniu, już po rozwodzie.

To czy i w jakim zakresie przysługują alimenty od byłego małżonka w dużej mierze zależy od tego, czy sąd orzekał o winie za rozkład pożycia. Jeśli sąd orzekał o winie – istotne jest to z czyjej winy nastąpił rozkład pożycia małżeńskiego.

Alimenty a rozwód bez orzekania o winie

Jeżeli sąd na zgodny wniosek małżonków nie orzeka, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia, przyjmuje się, że żaden z małżonków winy nie ponosi.

W takim wypadku alimenty od byłego małżonka przysługują wyłącznie wówczas, gdy drugi małżonek znajdzie się w niedostatku. W osobnym artykule opisałem kiedy mamy do czynienia z niedostatkiem.

Wysokość alimentów zasądzanych w takim wypadku powinna odpowiadać usprawiedliwionym potrzebom małżonka znajdującego się w niedostatku oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym drugiego małżonka.

Obowiązek alimentacyjny w omawianej sytuacji wygasa w razie zawarcia przez małżonka uprawnionego do alimentów nowego związku małżeńskiego. Ponadto wygasa on również z upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu. Ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie małżonka uprawnionego do alimentów, może przedłużyć ten 5‑letni termin.

Alimenty a rozwód z winy obu stron

Jeżeli sąd orzeknie, że obie strony ponoszą winę za rozkład pożycia, wówczas w kwestii alimentów mają zastosowanie te same, wyżej opisane zasady. Generalnie zatem, w kwestii alimentów, sytuacja wygląda tak samo, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.

Alimenty a rozwód z winy małżonka

Zupełnie inaczej wygląda sytuacja w razie uznania jednego z małżonków za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Wówczas drugi małżonek (niewinny) może żądać alimentów nie tylko w razie niedostatku. Będzie mógł to zrobić także wtedy, gdy rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej.

W takim wypadku sąd może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego.

Kiedy mamy do czynienia z istotnym pogorszeniem sytuacji materialnej małżonka niewinnego? Najczęściej wówczas, gdy pomiędzy zarobkami małżonków istnieje duża dysproporcja, a rozwód orzekany jest z winy małżonka, który zarabia więcej.

Wątpliwości może budzić to, jak należy rozumieć określenie „przyczyniać się w odpowiednim zakresie”. Przykładowo w wyroku z 28.10.1980 r. (III CRN 222/80) Sąd Najwyższy wskazał, iż:

„Orzekając o żądaniu małżonka niewinnego zasądzenia alimentów na podstawie art. 60 § 2 k.r.o. sąd powinien porównać sytuację, w jakiej małżonek niewinny znajdzie się po rozwodzie, z sytuacją, w jakiej by się znajdował, gdyby pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo.”

Zdaniem Sądu Najwyższego ustalając zakres „odpowiedniego przyczyniania się” sięgać należy do zasad słuszności. Wskazuje przy tym Sąd Najwyższy, że stopień tego przyczynienia z reguły będzie znajdował się „pomiędzy granicą, poniżej której leży niedostatek, a granicą, której przekroczenie byłoby zrównaniem stopy życiowej obojga rozwiedzionych małżonków”.

Alimenty na rzecz byłego małżonka — jak długo trzeba płacić?

W przypadku, gdy żadna ze stron nie ponosi winy rozkładu pożycia lub winę tę ponoszą obie strony – obowiązek alimentacyjny wobec byłego małżonka wygasa w dwóch przypadkach. Po pierwsze — w razie zawarcia przez małżonka uprawnionego do alimentów nowego związku małżeńskiego. Nie wygasa jednak, jeśli były małżonek pozostaje w konkubinacie. Po drugie — z upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu. Ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie małżonka uprawnionego do alimentów, może przedłużyć ten 5‑letni termin.

Alimenty przysługujące od małżonka winnego rozkładowi pożycia mają charakter bezterminowy. Teoretycznie nie wygasają nigdy. Możliwe jest jednakże żądanie zmiany wysokości tych alimentów, jeżeli nastąpi zmiana sytuacji finansowej jednego albo obojga byłych małżonków.

Bezterminowy charakter obowiązku alimentacyjnego małżonka winnego rozkładu pożycia był badany przez Trybunał Konstytucyjny pod kątem jego zgodności z konstytucją. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 11 kwietnia 2006 r. (SK 57/04) orzekł, iż:

„(…) wynikający z art. 60 § 1 tego kodeksu obowiązek dostarczania przez rozwiedzionego małżonka, który został uznany za winnego rozkładu pożycia, środków utrzymania drugiemu rozwiedzionemu małżonkowi, nie wygasa wskutek upływu czasu, jest zgodny z art. 64 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i z nakazem urzeczywistniania zasad sprawiedliwości społecznej wyrażonym w art. 2 Konstytucji.”