Alimenty od byłego małżonka – kiedy przysługują?

Ali­men­ty od byłego małżon­ka sąd może zasądz­ić w wyroku roz­wodowym. Ewen­tu­al­nie, mogą one zostać zasąd­zone także w odręb­nym postępowa­niu, już po rozwodzie. 

To czy i w jakim zakre­sie przysługu­ją ali­men­ty od byłego małżon­ka w dużej mierze zależy od tego, czy sąd orzekał o winie za rozkład poży­cia. Jeśli sąd orzekał o winie – istotne jest to z czy­jej winy nastąpił rozkład poży­cia małżeńskiego.

Alimenty a rozwód bez orzekania o winie

Jeżeli sąd na zgod­ny wniosek małżonków nie orze­ka, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu poży­cia, przyj­mu­je się, że żaden z małżonków winy nie ponosi.

W takim wypad­ku ali­men­ty od byłego małżon­ka przysługu­ją wyłącznie wów­czas, gdy dru­gi małżonek zna­jdzie się w niedostatku. W osob­nym artykule opisałem kiedy mamy do czynienia z niedostatkiem.

Wysokość ali­men­tów zasądzanych w takim wypad­ku powin­na odpowiadać uspraw­iedli­wionym potrze­bom małżon­ka zna­j­du­jącego się w niedostatku oraz możli­woś­ciom zarobkowym i majątkowym drugiego małżonka.

Obow­iązek ali­men­ta­cyjny w omaw­ianej sytu­acji wygasa w razie zawar­cia przez małżon­ka uprawnionego do ali­men­tów nowego związku małżeńskiego. Pon­ad­to wygasa on również z upły­wem 5 lat od orzeczenia roz­wodu. Ze wzglę­du na wyjątkowe okolicznoś­ci sąd, na żądanie małżon­ka uprawnionego do ali­men­tów, może przedłużyć ten 5‑letni termin.

Alimenty a rozwód z winy obu stron

Jeżeli sąd orzeknie, że obie strony ponoszą winę za rozkład poży­cia, wów­czas w kwestii ali­men­tów mają zas­tosowanie te same, wyżej opisane zasady. Gen­er­al­nie zatem, w kwestii ali­men­tów, sytu­ac­ja wyglą­da tak samo, jak gdy­by żaden z małżonków nie ponosił winy.

Alimenty a rozwód z winy małżonka

Zupełnie inaczej wyglą­da sytu­ac­ja w razie uzna­nia jed­nego z małżonków za wyłącznie win­nego rozkładu poży­cia. Wów­czas dru­gi małżonek (niewin­ny) może żądać ali­men­tów nie tylko w razie niedostatku. Będzie mógł to zro­bić także wtedy, gdy rozwód pocią­ga za sobą istotne pogorsze­nie jego sytu­acji materialnej.

W takim wypad­ku sąd może orzec, że małżonek wyłącznie win­ny obow­iązany jest przy­czy­ni­ać się w odpowied­nim zakre­sie do zaspoko­je­nia uspraw­iedli­wionych potrzeb małżon­ka niewinnego.

Kiedy mamy do czynienia z istot­nym pogorsze­niem sytu­acji mate­ri­al­nej małżon­ka niewin­nego? Najczęś­ciej wów­czas, gdy pomiędzy zarobka­mi małżonków ist­nieje duża dys­pro­por­c­ja, a rozwód orzekany jest z winy małżon­ka, który zara­bia więcej.

Wąt­pli­woś­ci może budz­ić to, jak należy rozu­mieć określe­nie „przy­czy­ni­ać się w odpowied­nim zakre­sie”. Przykład­owo w wyroku z 28.10.1980 r. (III CRN 222/80) Sąd Najwyższy wskazał, iż:

„Orzeka­jąc o żąda­niu małżon­ka niewin­nego zasądzenia ali­men­tów na pod­staw­ie art. 60 § 2 k.r.o. sąd powinien porów­nać sytu­ację, w jakiej małżonek niewin­ny zna­jdzie się po roz­wodzie, z sytu­acją, w jakiej by się zna­j­dował, gdy­by poży­cie małżonków funkcjonowało prawidłowo.”

Zdaniem Sądu Najwyższego usta­la­jąc zakres „odpowied­niego przy­czy­ni­a­nia się” się­gać należy do zasad słusznoś­ci. Wskazu­je przy tym Sąd Najwyższy, że stopień tego przy­czynienia z reguły będzie zna­j­dował się „pomiędzy granicą, poniżej której leży niedostatek, a granicą, której przekrocze­nie było­by zrów­naniem stopy życiowej obo­j­ga rozwiedzionych małżonków”.

Alimenty na rzecz byłego małżonka — jak długo trzeba płacić?

W przy­pad­ku, gdy żad­na ze stron nie ponosi winy rozkładu poży­cia lub winę tę ponoszą obie strony – obow­iązek ali­men­ta­cyjny wobec byłego małżon­ka wygasa w dwóch przy­pad­kach. Po pier­wsze — w razie zawar­cia przez małżon­ka uprawnionego do ali­men­tów nowego związku małżeńskiego. Nie wygasa jed­nak, jeśli były małżonek pozosta­je w konku­bi­na­cie. Po drugie — z upły­wem 5 lat od orzeczenia roz­wodu. Ze wzglę­du na wyjątkowe okolicznoś­ci sąd, na żądanie małżon­ka uprawnionego do ali­men­tów, może przedłużyć ten 5‑letni termin.

Ali­men­ty przysługu­jące od małżon­ka win­nego rozkład­owi poży­cia mają charak­ter bezter­mi­nowy. Teo­re­ty­cznie nie wygasają nigdy. Możli­we jest jed­nakże żądanie zmi­any wysokoś­ci tych ali­men­tów, jeżeli nastąpi zmi­ana sytu­acji finan­sowej jed­nego albo obo­j­ga byłych małżonków.

Bezter­mi­nowy charak­ter obow­iązku ali­men­ta­cyjnego małżon­ka win­nego rozkładu poży­cia był badany przez Try­bunał Kon­sty­tucyjny pod kątem jego zgod­noś­ci z kon­sty­tucją. Try­bunał Kon­sty­tucyjny w wyroku z 11 kwiet­nia 2006 r. (SK 57/04) orzekł, iż:

„(…) wynika­ją­cy z art. 60 § 1 tego kodek­su obow­iązek dostar­cza­nia przez rozwiedzionego małżon­ka, który został uznany za win­nego rozkładu poży­cia, środ­ków utrzy­ma­nia drugiemu rozwiedzione­mu małżonkowi, nie wygasa wskutek upły­wu cza­su, jest zgod­ny z art. 64 w związku z art. 31 ust. 3 Kon­sty­tucji Rzeczy­pospo­litej Pol­skiej i z nakazem urzeczy­wist­ni­a­nia zasad spraw­iedli­woś­ci społecznej wyrażonym w art. 2 Konstytucji.”