Zgoda drugiego małżonka na rozwód - czy jest potrzebna?

Gdy jeden z małżonków składa pozew rozwodowy, zgoda drugiego małżonka na rozwód zasadniczo nie jest potrzebna. Brak takiej zgody co do zasady nie powoduje, że sąd nie może orzec rozwodu. Oczywiście jeśli spełnione są przesłanki do orzeczenia rozwodu. W szczególności: jeśli nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia stron.

Kiedy rozkład pożycia jest zupełny, a kiedy trwały, opisałem w artykułach: "Trwały rozkład pożycia" - kiedy występuje? oraz "Zupełny rozkład pożycia" - na czym polega?

Jest jednak jeden przypadek, gdy zgoda na rozwód drugiego małżonka jest konieczna. Chodzi o sytuację, w której z żądaniem rozwodu występuje małżonek wyłącznie winny rozkładu. Bez zgody drugiego małżonka sąd nie może w takim przypadku orzec rozwodu, chyba że uzna, iż odmowa zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Odmowa zgody na rozwód ze złośliwości

Odmowa zgody na rozwód może zostać uznana za sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Będzie tak zwłaszcza w przypadku, gdy strona odmawia zgody na rozwód z czystej złośliwości. Bywa, że jest to forma rewanżu na małżonku winnym rozkładowi pożycia i sposób na uprzykrzenie mu życie. Na taką sytuację wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 21.11.2002 r. (II CKN 665/00). Zdaniem Sądu Najwyższego: 

nie jest wykluczona ocena, że odmawianie (…) zgody na rozwód służy już tylko chęci zamanifestowania określonej przewagi nad małżonkiem domagającym się rozwodu i przeszkodzenia w ułożeniu sobie przez niego życia osobistego. Taka postawa małżonka niewinnego nie zasługuje na aprobatę i w razie jej wykazania przez małżonka domagającego się rozwodu może usprawiedliwiać ocenę, że w świetle art. 56 § 3 kr. i op. in fine rozwód jest dopuszczalny.

Odmowa zgody na rozwód z powodów finansowych

Co do zasady odmowa zgody na rozwód nie może być uzasadniona wyłącznie powodami finansowymi. Kwestie finansowe, w szczególności istotne pogorszenie na skutek orzeczenia rozwodu sytuacji materialnej małżonka niewinnego, mogą uzasadniać zasądzenie alimentów od małżonka winnego. Pisałem o tym w artykule: Alimenty od byłego małżonka – kiedy przysługują?

Do odmowy zgody na rozwód ze względów majątkowych odniósł się Sąd Najwyższy w powołanym już wyroku z 21.11.2002 r. (II CKN 665/00). Sąd Najwyższy stwierdził w nim, iż: 

Jeżeli przyczyną odmowy jest poczucie zagrożenia w dotychczasowej sferze bytowej, to również nie może to być przyczyną uznania rozwodu za niedopuszczalny gdyby się okazało, że rozwód nie pociąga za sobą utraty dotychczasowych uprawnień (np. wynikających z faktu pozostawania w związku małżeńskim) ani nie wpływa na możność zaspokojenia określonych potrzeb bytowych małżonka niewinnego. Samo ryzyko wszczęcia postępowania o podział majątku dorobkowego nie może być uznane za okoliczność, z powodu której małżonek niewinny mógłby skutecznie sprzeciwić się orzeczeniu rozwodu.

Brak zgody na rozwód ze względów religijnych

Jeżeli brak zgody na rozwód wynika z motywów moralnych i religijnych, to jest to odmowa uzasadniona. Nie mamy w takim wypadku do czynienia ze sprzecznością takiej odmowy z zasadami współżycia społecznego. Stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 10.09.1997 r. (II CKN 292/97). 

Odmowa zgody na rozwód a trwanie „martwego małżeństwa”

Odmowa zgody na rozwód może być uznana za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego, jeżeli jej skutkiem będzie trwanie „martwego małżeństwa”. W ocenie Sądu Najwyższego taki stan jest niepożądany. Przekonuje o tym uzasadnienie wyroku z 27.06.2002 r. (IV CKN 1192/00). Sąd Najwyższy wskazał w nim, iż

 celem rozwodu jest eliminacja szkody, jaką z punktu widzenia społecznego byłoby utrzymywanie formalnych związków małżeńskich, w sytuacji gdy małżeństwo faktycznie nie istnieje i nie ma szans na jego dalsze funkcjonowanie. Szkodliwość utrzymywania się takiego stanu rzeczy wiąże się między innymi z dalszym antagonizowaniem pozostających w konflikcie małżonków i ich bliskich (także ich dorosłych dzieci), będącym źródłem i ich zachowań uznawanych za niepożądane w ujęciu powszechnie akceptowanych reguł postępowania. Z tego punktu widzenia interes społeczny przemawiać może za rozwiązaniem małżeństwa, gdy usuwa to źródło konfliktu i prowadzi do społecznie aprobowanej zmiany postaw małżonków, w następstwie zmiany ich sytuacji życiowej i osobistej

Zgoda drugiego małżonka na rozwód – inne okoliczności uzasadniające rozwód mimo jej braku

Oczywiście zakres okoliczności, które należy uwzględnić dokonując oceny odmowy zgody na rozwód, może być bardzo szeroki. Przykładowo w wyroku z 11.06.1999 r. (II CKN 403/98) Sąd Najwyższy stwierdził, iż:

Ocena odmowy (…) wyrażenia zgody na rozwód z punktu widzenia jej zgodności z zasadami współżycia społecznego winna uwzględniać subiektywne kryteria tych zasad. Te zaś nakazują uwzględniać przyczyny rozkładu pożycia, upływ czasu od ustania pożycia, faktyczny związek pozamałżeński i dzieci w nim urodzone oraz celowość społeczną zalegalizowania tego związku.

Autor:

Bartosz Pręda

Adwokat