Czy małżonkowie w separacji mają obowiązek dochowania sobie wierności?

Kwestia obowiązku wierności po orzeczeniu separacji jest przedmiotem wielu dyskusji wśród prawników. Spór wynika przede wszystkim z tego, że separacja, co do zasady, wywołuje skutki tożsame ze skutkami rozwodu, np. ustaje obowiązek wspólnego pożycia. Wyjątki od tej zasady powinny wynikać z przepisów ustawowych. Z drugiej strony, podstawowa różnica między separacją a rozwodem polega na tym, że separacja nie powoduje ustania małżeństwa. Ta zależność ma określone konsekwencje, wśród których wyszczególnić należy zakaz zawarcia nowego związku małżeńskiego po orzeczeniu separacji. Ponadto separacja jako instytucja prawa ma określone cele i funkcje, dla których została wprowadzona, m.in. oddziaływanie na pojednanie się małżonków.

Na obowiązek wierności, w jego szerszym znaczeniu, składają się: obowiązek małżonków do pożycia fizycznego wyłącznie między sobą i powstrzymywania się od kontaktów z innymi osobami oraz obowiązek powstrzymania od innych zachowań naruszających przyjęte normy moralne i obyczajowe, które można zaliczyć do tzw. „zdrady emocjonalnej”, czy też zachowań dających pozory zdrady.

Warto zaznaczyć, że obowiązek dochowania wzajemnej wierności przez małżonków, nie tyle wynika z przepisów prawa, co przede wszystkim z zasad współżycia społecznego. Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy, obowiązek wierności wynikający wyłącznie z norm moralnych, może dotyczyć również osób, które nie pozostają w związku małżeńskim (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z 13 stycznia 1953 r., C 1631/52). Jako przykład należy podać narzeczonych, czy też osoby pozostające w konkubinacie. Dlatego tym bardziej, mając na względzie normy moralne oraz zasady współżycia społecznego, uznać należy, że obowiązek taki ciąży na osobach, które w dalszym ciągu formalnie pozostają w związku małżeńskim. Dodatkowo przyjęcie, że małżonkowie w separacji nie są obowiązani do zachowania wierności, mogłoby prowadzić do sytuacji, w której pomimo formalnego trwania małżeństwa, małżonkowie wstępują w konkubinaty, co jest oczywiste sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i normami moralnymi w naszym kręgu kulturalnym.

Ponadto, temat obowiązku dochowania wierności pozostaje w związku z równie kontrowersyjnym zagadnieniem pogłębienia rozkładu pożycia. Mianowicie, czy niedopełnienie obowiązku wierności przez małżonka separowanego, może być traktowane jako przyczyna pogłębienia istniejącego już całkowitego rozkładu pożycia, a tym samym stanowić podstawę przypisania temu małżonkowi winy bądź współwiny rozkładu pożycia przy orzeczeniu rozwodu? Przewagę zyskuje pogląd, zgodnie z którym, jeżeli nastąpił całkowity rozkład pożycia, to nie można mówić o jego pogłębieniu. W przeciwnym razie, należałoby założyć, że brak było przesłanki koniecznej dla orzeczenia separacji. Jednak nie można z całą pewnością wykluczyć możliwości wystąpienia swoistych okoliczności, które umożliwiałby przypisanie małżonkowi winy rozkładu pożycia. Jako przykład można podać sytuację, w której po orzeczeniu przez sąd separacji, nastąpiła poprawa relacji pomiędzy małżonkami, do tego stopnia, że nie można już mówić o całkowitym rozkładzie pożycia, a następnie jeden z małżonków dopuścił się zdrady.

Dlatego też, mimo że brak jest regulacji, które wprost narzucałyby małżonkom separowanym obowiązek dochowania sobie wierności, większość prawników uznaje, że mając na uwadze podstawowe założenie separacji, jakim jest restytucja małżeństwa, należy uznać, że obowiązek wierności nie ustaje.

Literatura:

B. Czech (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2006;
J. Ignaczewski (red.), Rozwód i Separacja, Warszawa 2016;
K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2020;
A. Sylwestrzak, Skutki prawne separacji małżonków, Warszawa 2007.