Dowody w sprawie rozwodowej

Postępowanie dowodowe w sprawach roz­wodowych ma przede wszys­tkim na celu ustal­e­nie okolicznoś­ci doty­czą­cych rozkładu poży­cia, kwestii doty­czą­cych dzieci stron i ich sytu­acji, a w razie uzna­nia powództ­wa — także przy­czyn, które skłoniły do tego stronę pozwaną. Wskazane okolicznoś­ci, które są przed­miotem postępowa­nia dowodowego, pozosta­ją w związku z przesłanka­mi orzeczenia przez sąd rozwodu.

W postępowa­niu cywilnym zasadą jest, że to strony – w tym przy­pad­ku małżonkowie, mają obow­iązek wskaza­nia dowodów dla stwierdzenia fak­tów, z których wywodzą skut­ki prawne. W drodze wyjątku sąd może dop­uś­cić dowód niewskazany przez stronę.

W sprawach roz­wodowych niedo­puszczalne jest opar­cie przez sąd rozstrzyg­nię­cia wyłącznie na uzna­niu powództ­wa lub przyz­na­niu okolicznoś­ci fak­ty­cznych. Oznacza to, że nie ma możli­woś­ci całkowitego zrezyg­nowa­nia z postępowa­nia dowodowego. Jed­nak doz­wolone jest ogranicze­nie postępowa­nia dowodowego do przesłucha­nia małżonków.

Przesłuchanie stron

W sprawach roz­wodowych sąd ma obow­iązek przeprowadzenia dowodu z przesłucha­nia stron, nawet jeżeli nie został w tym przed­mio­cie złożony wniosek dowodowy przez żad­ną ze stron. Przesłuchanie małżonków nie stanowi ele­men­tu pomoc­niczego w postępowa­niu dowodowym, ale dowód, który zmierza do wszech­stron­nego wyjaśnienia okolicznoś­ci fak­ty­cznych sprawy i ustal­e­nia rzeczy­wis­tego stanu rzeczy. Jest to wyjątkowa sytu­ac­ja w postępowa­niu cywilnym, uza­sad­niona specy­fiką postępowa­nia w spraw­ie o rozwód, bowiem to małżonkowie są najlep­szym źródłem infor­ma­cji o prob­lemach poży­cia małżeńskiego.

Dlat­ego też w przy­pad­ku małżonków, którzy złożyli zgod­ny wniosek o zaniecha­niu orzeka­nia o winie w rozkładu poży­cia oraz nie mają wspól­nych mało­let­nich dzieci i brak jest okolicznoś­ci spornych w spraw­ie, możli­we jest ogranicze­nie postępowa­nia dowodowego do przesłucha­nia stron. 

Jeżeli po przeprowadze­niu dowodu z przesłucha­nia stron okaże się, że nie wszys­tkie istotne dla sprawy okolicznoś­ci fak­ty­czne zostały należy­cie wyjaśnione, konieczne będzie przeprowadze­nie przez sąd roz­wodowy innych dowodów, zarówno tych zawnioskowanych przez strony, jak i dopuszc­zonych przez sąd z urzędu.

W sytu­acji, gdy z przy­czyn fak­ty­cznych lub prawnych niemożli­we jest przesłuchanie obu stron, sąd roz­wodowy nie powinien rezyg­nować całkowicie z tego dowodu. Powinien w takiej sytu­acji przesłuchać tylko jed­nego z małżonków (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 mar­ca 1999 r., I CKN 1063/97).

Świadkowie 

W sprawach roz­wodowych częs­to się zdarza, że małżonkowie na popar­cie swoich twierdzeń, wniosku­ją o przeprowadze­nie przez sąd dowodu z przesłucha­nia w charak­terze świad­ków wskazanych przez nich osób. Jed­nak należy mieć na uwadze, że nie każdy może być świadkiem. 

Przede wszys­tkim w postępowa­niu o rozwód w charak­terze świad­ka nie mogą zez­nawać mało­let­ni, którzy nie ukończyli 13 lat oraz zstęp­ni (czyli dzieci, wnu­ki, prawnu­ki itd. zarówno wspólne, jak i tylko jed­nej ze stron) stron, którzy nie ukończyli 17 lat. Zakaz ten jest bezwzględ­ny, co oznacza, że nie może być on uchy­lony wolą oso­by, której doty­czy, sądu, ani samych stron. Konieczne jest odróżnie­nie przesłucha­nia od infor­ma­cyjnego wysłucha­nia, które nie stanowi dowodu i nie jest objęte wskazanym wyżej zakazem.

Pon­ad­to w sprawach o rozwód dopuszczalne jest sko­rzys­tanie przez świad­ka z prawa do odmowy zez­nań. Pra­wo to przysługu­je małżonkom stron, ich wstęp­nym (rodz­i­com, dzi­ad­kom itd.), zstęp­nym (dzieciom, wnukom itd.) i rodzeńst­wu (również przy­rod­niemu) oraz powinowatym w tej samej linii lub stop­niu (np. ojczy­mowi, macosze, rodz­i­com małżon­ka, małżonkom dzieci), jak również osobom pozosta­ją­cym ze stron­a­mi w sto­sunku przys­poso­bi­enia. Co istotne, pra­wo do odmowy złoże­nia zez­nań przysługu­je również po usta­niu małżeńst­wa lub rozwiąza­niu sto­sunku przysposobienia.

Nieza­leżnie od prawa do odmowy zez­nań, świad­kowi przysługu­je również pra­wo do odmowy odpowiedzi na pytanie, jeżeli zez­nanie mogło­by naraz­ić jego lub jego blis­kich (małżon­ka, wstęp­nych, zstęp­nych i rodzeńst­wa oraz powinowatych w tej samej linii lub stop­niu, osób pozosta­ją­cych w sto­sunku przys­poso­bi­enia), na odpowiedzial­ność karną, hańbę lub dotk­li­wą i bezpośred­nią szkodę majątkową albo jeżeli zez­nanie miało­by być połąc­zone z pog­wałce­niem istot­nej tajem­ni­cy zawodowej. Pon­ad­to duchowny może odmówić zez­nań co do fak­tów powier­zonych mu na spowiedzi.

Jed­nocześnie należy mieć na uwadze, że świadek ma obow­iązek staw­ić się na wezwanie sądu również wtedy, gdy nie ma wiado­moś­ci co do okolicznoś­ci sprawy, albo zamierza sko­rzys­tać z prawa do odmowy zeznań.

Dokumenty

Doku­men­ty moż­na podzielić na urzę­dowe oraz pry­watne. Jest to istotne przede wszys­tkim z uwa­gi na fakt, że doku­ment urzę­dowy jest obję­ty dom­nie­maniem prawdzi­woś­ci (aut­en­ty­cznoś­ci) oraz dom­nie­maniem zgod­noś­ci z prawdą tego, co zostało w nim urzę­dowo zaświad­c­zone. W związku z tym, doku­ment urzę­dowy uznawany jest za najbardziej wiary­god­ny środek dowodowy w postępowa­niu cywilnym.

Doku­ment urzę­dowy to doku­ment sporząd­zony w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy pub­licznej i inne organy państ­wowe w zakre­sie ich dzi­ała­nia. Jako przykłady moż­na wskazać: odpisy aktów stanu cywilnego, akty i inne doku­men­ty notar­i­alne, księ­gi rachunkowe banków, wycią­gi z tych ksiąg pod­pisane przez oso­by upoważnione do składa­nia oświad­czeń w zakre­sie praw i obow­iązków majątkowych banku i opa­tr­zone pieczę­cią banku, potwierdze­nie nada­nia lis­tu pole­conego wydane przez placówkę oper­a­to­ra pub­licznego w rozu­mie­niu prawa pocz­towego oraz pocz­towy dowód doręczenia adresatowi przesył­ki pole­conej, jak również decyz­je admin­is­tra­cyjne, pro­tokoły rozprawy, wyro­ki sądów.

Nato­mi­ast doku­ment pry­wat­ny to każdy doku­ment w formie pisem­nej lub elek­tron­icznej, który jest pod­pisany przez jego wys­taw­cę i nie odpowia­da wyma­gan­iom staw­ianym doku­men­tom urzę­dowym. Zatem doku­ment taki może wys­taw­ić oso­ba fizy­cz­na, praw­na oraz organy władzy pub­licznej i inne organy państ­wowe, jeżeli treść doku­men­tu wykracza poza ich kom­pe­tenc­je z zakre­su admin­is­tracji pub­licznej. W przy­pad­ku doku­men­tu pry­wat­nego dom­niemy­wa się jedynie to, że oso­ba, która go pod­pisała, złożyła oświad­cze­nie zawarte w tym doku­men­cie (dom­nie­manie aut­en­ty­cznoś­ci). Do grupy doku­men­tów pry­wat­nych moż­na np. zal­iczyć wszelkiego rodza­ju zaświad­czenia, które nie są doku­men­ta­mi urzę­dowy­mi, pry­wat­ną opinię biegłego, świadect­wo pracy.

Wywiad środowiskowy

Sąd w toku postępowa­nia roz­wodowego może zarządz­ić przeprowadze­nie przez wyz­nac­zoną osobę wywiadu środowiskowego w celu ustal­e­nia warunk­ów, w których żyją i wychowu­ją się dzieci stron. Wywiad środowiskowy zosta­je sporząd­zony w formie doku­men­tu spra­woz­daw­czego, z reguły jest przeprowadzany przez kura­to­ra sądowego (zawodowego, społecznego). W razie potrze­by sąd może dop­uś­cić dowód z przesłucha­nia w charak­terze świad­ka kura­to­ra, który przeprowadz­ił wywiad środowiskowy. Strony postępowa­nia mają wów­czas pra­wo do zadawa­nia mu pytań.

Opinia biegłego

W sprawach roz­wodowych może również zajść konieczność przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych lub opinii odpowied­niego insty­tu­tu naukowego lub naukowo badaw­czego stanow­ią­cy odmi­anę dowodu z biegłych. Jeżeli do poczynienia ustaleń istot­nych dla rozstrzyg­nię­cia sprawy potrzeb­na jest wiedza fachowa z konkret­nej dziedziny, np. medy­cyny, psy­chologii, sek­suologii, bada­nia pis­ma ręcznego, wyce­ny majątku, sąd po wysłucha­niu wniosków stron co do licz­by biegłych i ich wyboru może wezwać jed­nego lub kilku biegłych w celu zasięg­nię­cia ich opinii. 

Sąd może powołać tzw. stałego biegłego sądowego, czyli osobę wpisaną na listę biegłych prowad­zoną przez preze­sa danego sądu okrę­gowego, jak również osobę spoza listy, która posi­a­da wiado­moś­ci spec­jalne potrzeb­ne do wyda­nia opinii i daje ręko­jmię należytego wyko­na­nia czyn­noś­ci biegłego.

Jeżeli zajdzie taka potrze­ba (np. w związku z zak­wes­t­ionowaniem opinii przez stronę), sąd może zażą­dać od biegłego tzw. ust­nej opinii uzu­peł­ni­a­jącej. W takim przy­pad­ku sąd wzy­wa biegłego na rozprawę. Dzię­ki temu zarówno sąd, jak i strony mogą zadawać pyta­nia, co do istot­nych dla sprawy kwestii, które nie zostały wystar­cza­ją­co szczegółowo ujęte w opinii pisemnej. 

Opiniodawczy Zespół Sądowych Specjalistów

Rozstrzy­ga­jąc kwest­ię dobra mało­let­niego, władzy rodzi­ciel­skiej oraz kon­tak­tów z dzieck­iem sąd roz­wodowy może się również zwró­cić do dzi­ała­jącego przy danym sądzie okrę­gowym Opin­io­daw­czego Zespołu Sądowych Spec­jal­istów o sporządzanie opinii na pod­staw­ie przeprowad­zonych badań psy­cho­log­icznych, ped­a­gog­icznych lub lekars­kich. W takim przy­pad­ku pra­cown­i­cy OZSS trak­towani są jak biegli, nato­mi­ast wydana przez nich opinia poprzed­zona jest przeprowadze­niem odpowied­nich badań.

Inne dowody

Do grupy „innych dowodów” moż­na zal­iczyć zdję­cia, nagra­nia obrazu lub dźwięku, a także wiado­moś­ci SMS lub pochodzące z komunikatorów.

W przy­pad­ku dowodów zaw­ier­a­ją­cych zapis obrazu, dźwięku albo obrazu i dźwięku, sąd przeprowadza je, sto­su­jąc odpowied­nio przepisy o dowodzie z oględzin oraz o dowodzie z dokumentów.

Kwes­t­ia wyko­rzys­ta­nia nagrań, zdjęć oraz upub­licznienia pry­wat­nych wiado­moś­ci, kom­p­liku­je się dopiero wtedy, gdy zostały one uzyskane niez­god­nie z prawem, czyli przykład­owo z narusze­niem tajem­ni­cy kore­spon­dencji, czy też z narusze­niem dóbr osobistych. 

Kodeks postępowa­nia cywilnego nie zabra­nia wprost wyko­rzys­ta­nia w spraw­ie roz­wodowych tego typu dowodów. Wobec tego należy przyjąć, że to, czy możli­we będzie przeprowadze­niu dowodu np. z pod­słuchu współ­małżon­ka, zależy od sądu orzeka­jącego w spraw­ie i dużej mierze od uza­sad­nienia koniecznoś­ci przeprowadzenia tego dowodu. 

W wyroku z 16 sty­cz­nia 2019 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt I PK 143/18) stanął na stanowisku, że nie moż­na z góry dyskwal­i­fikować dowodu z nagrań rozmów­cy, który nie wie, że jest nagry­wany. (…) brak zgody na nagry­wanie wyma­ga przeprowadzenia oce­ny, czy dowód — ze wzglę­du na swo­ją treść i sposób uzyska­nia — nie narusza kon­sty­tucyjnie gwaran­towanego prawa do pry­wat­noś­ci oso­by nagranej, a jeżeli tak, to czy narusze­nie tego prawa może znaleźć uza­sad­nie­nie w potrze­bie zapewnienia innej oso­bie prawa do spraw­iedli­wego procesu.

Moż­na zatem stwierdz­ić, że przeprowadze­nie dowodów, które zostały pozyskane w sposób sprzeczny z prawem, będzie możli­we jedynie wtedy, gdy jest to jedyny sposób na udowod­nie­nie określonych fak­tów mają­cych istotne znacze­nie dla rozstrzyg­nię­cia sprawy.

Na uwadze należy mieć, że stosowanie pod­słuchu lub innych metod uzyski­wa­nia infor­ma­cji, które nie są przez­nac­zone dla oso­by pod­słuchu­jącej, może skutkować odpowiedzial­noś­cią karną.