Koszty postępowania rozwodowego w dużej mierze uzależnione są od długości oraz stopnia skomplikowania sprawy, jednak niektóre z opłat są stałe i niezależne od indywidualnych okoliczności.
Koszty sądowe
W pierwszej kolejności na koszt rozwodu składa się opłata stała od pozwu w wysokości 600 zł. Należy wnieść ją do sądu, który jest właściwy do rozpoznania sprawy.
W sprawie rozwodowej sąd może jednak (a czasem wręcz musi) rozstrzygnąć także inne kwestie, np. alimentów na rzecz dzieci, alimentów na rzecz małżonka czy podziału majątku.
W przypadku zasądzenia przez sąd alimentów na rzecz małżonka w wyroku orzekającym rozwód, małżonek zobowiązany do płacenia alimentów, musi dodatkowo, po wydaniu orzeczenia, uiścić opłatę stosunkową od zasądzonego roszczenia. Wysokość opłaty stosunkowej ustala się na podstawie sumy zasądzonych świadczeń zaległych (za okres od wszczęcia procesu o rozwód) oraz dwunastokrotności świadczeń miesięcznych (przyszłych).
Opłatę dodatkową pobiera się również w razie nakazania eksmisji jednego z małżonków albo podziału wspólnego majątku. Przy czym, opłata ta nie jest wymagana w momencie wnoszenia pozwu do sądu, ale zostaje nałożona na stronę lub strony w orzeczeniu kończącym postępowanie. Jeżeli chodzi o nakazanie eksmisji, opłata ta wynosi 200 zł.
Natomiast w przypadku wniosku o podział majątku wspólnego, pobiera się opłatę dodatkową w kwocie 1000 zł. Warto mieć na uwadze, że w sytuacji, gdy małżonkowie wraz z wnioskiem złożyli zgodny projekt podziału tego majątku, opłata będzie wtedy wynosić 300 zł. Mając na uwadze, że sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego tylko wówczas, gdy przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu rozwodowym – podział majątku w sprawie rozwodowej najczęściej ma miejsce właśnie wówczas, gdy strony są zgodne co do tego, w jaki sposób majątek ma zostać podzielony.
Na koszty postępowania rozwodowego składać się będą również wydatki, które wynikają z czynności podjętych przez sąd lub strony – zatem są ściśle uzależnione od przebiegu konkretnej sprawy. Przede wszystkim będą to koszty związane z przeprowadzeniem postępowania dowodowego, np. sporządzenie opinii przez biegłego czy koszty stawiennictwa świadków.
Koszty pełnomocnika
W sprawie rozwodowej nie trzeba mieć profesjonalnego pełnomocnika (adwokata, radcy prawnego). Biorąc jednak pod uwagę to, ile istotnych kwestii bywa rozstrzyganych w postępowaniu rozwodowym (orzeczenie rozwodu, kwestia winy i jej wpływ na obowiązek alimentacyjny wobec małżonka, kwestie dotyczące dzieci, czyli: władza rodzicielska, alimenty na rzecz dzieci, kontakty, a czasami także inne – jak np. eksmisja czy podział majątku) – warto skorzystanie z pomocy pełnomocnika rozważyć. Tym bardziej, że sprawy rozwodowe często wywołują dość duże emocje u stron takiego postępowania, co raczej nie pomaga w podejmowaniu racjonalnych decyzji.
Wynagrodzenie adwokata lub radcy prawnego za prowadzenie sprawy rozwodowej ustalane jest indywidualnie z danym adwokatem lub radcą prawnym. Wysokość tego wynagrodzenia może zależeć od wielu czynników, przede wszystkim od okoliczności sprawy oraz stopnia jej skomplikowania i przewidywanego nakładu pracy. Inny bowiem będzie koszt prowadzenia sprawy rozwodowej bez orzekania o winie, która może zakończyć się na pierwszej rozprawie, a inny sprawy rozwodowej, w której strony wykazują sobie nawzajem winę, przesłuchiwanych jest wielu świadków, wyznaczanych kilka terminów rozpraw, itd. Istotne jest również to, czy strony mają małoletnie dzieci, a jeśli tak, to czy istnieje pomiędzy nimi porozumienie w kwestiach dotyczących dzieci, czy też o wszystkich tych kwestiach musi rozstrzygać sąd. Sama kwestia powierzenia wykonywania władzy rodzicielskiej nad dzieckiem jednemu z rodziców, w sytuacji gdy małżonkowie rywalizują o to, może być niekiedy najbardziej skomplikowaną kwestią w sprawie rozwodowej, wymagającą opinii biegłych i wpływającą na czas trwania sprawy i wysokość honorarium pełnomocnika. Dlatego też na ogół trudno jest ustalić wysokość wynagrodzenia za prowadzenie sprawy rozwodowej bez wcześniejszego zapoznania się z okolicznościami danej sprawy.
Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika może zależeć także od czynników niezwiązanych bezpośrednio z okolicznościami sprawy, a mianowicie – od doświadczenia danego pełnomocnika i jego renomy.
W sytuacji, gdy strona jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, należy pamiętać o uiszczeniu opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, która wynosi 17 zł. Organem podatkowym właściwym w sprawach opłaty skarbowej jest wójt (burmistrz, prezydent miasta), dlatego też opłatę tę uiszcza się najczęściej na rachunek bankowy urzędu miasta, w którym siedzibę ma sąd.
Zwolnienie z kosztów sądowych
Zwolnienie od kosztów sądowych przysługuje stronie, która złoży oświadczenie, że nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Ponadto zwolnienie od kosztów będzie przysługiwało również w sytuacji, gdy strona wykaże, że poniesienie kosztów narazi ją na wspomniany uszczerbek w przyszłości.
Dla uzyskania orzeczenia sądu o zwolnieniu od kosztów sądowych konieczne jest złożenie wniosku. Może on mieć formę pisemną, jak również ustną do protokołu. Ponadto niezbędne jest również dołączenie do wniosku oświadczenia, które obejmuje szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Wzór takiego oświadczenia można pobrać, np. ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości.
Ponadto wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych powinien określać zakres zwolnienia od kosztów sądowych, o jakie ubiega się wnioskodawca. Można bowiem żądać zarówno zwolnienia pełnego, jak i częściowego albo wyłącznie od określonej opłaty albo wydatku.
W praktyce relatywnie rzadko zdarza się zwolnienie od kosztów sądowych w sprawach rozwodowych.
Zwrot kosztów procesu i inne możliwe rozstrzygnięcia sądu
W postępowaniu cywilnym zasadą jest, że strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty procesu. Na koszty procesu składają się zarówno wniesione opłaty, jak również wydatki oraz wynagrodzenie pełnomocnika. Przy czym zasądzane przez sąd koszty zastępstwa procesowego są ograniczone odrębnymi przepisami i niekoniecznie będą w całości pokrywać faktycznie poniesione koszty pomocy prawnej.
Zwrot kosztów w sprawach rozwodowych będzie miał miejsce przede wszystkim w sytuacji, gdy sąd rozstrzygając kwestię winy rozkładu pożycia, uzna jednego z małżonków za wyłącznie winnego.
Jednak regulacja ta nie znajdzie zastosowania, jeżeli sąd uznał małżonków współwinnymi rozkładu pożycia – wówczas nie ma strony wygranej i strony przegranej. W takim przypadku dojdzie do stosunkowego rozliczenia kosztów lub wzajemnego ich zniesienia. Podstawy do wzajemnego zniesienia kosztów procesu zachodzą wówczas, gdy żądanie zostało uwzględnione w około połowie, przy mniej więcej równej wysokości kosztów procesu poniesionych przez każdą ze stron (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 13 marca 2013 r., I ACa 799/12). Przy wzajemnym zniesieniu kosztów procesu sąd może rozdzielić nieuiszczone (dodatkowe) opłaty sądowe między strony, w zależności od okoliczności, zarówno po połowie, jak i innym stosunku.
Z punktu widzenia kosztów procesu rozwodowego, bardzo korzystnym rozwiązaniem jest nieorzekanie przez sąd o winie na zgodny wniosek małżonków. Sprawa taka ulega uproszczeniu z prawnego punktu widzenia i czas postępowania również ulega skróceniu (głównie z powodu ograniczenia postępowania dowodowego), co w konsekwencji powoduje, że również wydatki związane z postępowaniem są znacznie mniejsze. Dodatkowo, w razie orzeczenia rozwodu na zgodny wniosek stron bez orzekania o winie, sąd z urzędu zwraca połowę uiszczonej opłaty od pozwu, tj. 300 zł.