Jaka jest różnica między rozwodem a separacją?

Małżonkowie, którzy z różnych przy­czyn nie chcą lub nie mogą się zde­cy­dować na rozwiązanie małżeńst­wa przez rozwód, mogą ure­g­u­lować swo­ją sytu­ację prawną przy pomo­cy insty­tucji sep­a­racji. Jaka jest różni­ca między roz­wo­dem a separacją?

Przesłanki orzeczenia separacji

Orzecze­nie zarówno sep­a­racji, jak i roz­wodu, jest możli­we tylko w sytu­acji wys­tąpi­enia określonych przesłanek – tzw. przesłanek pozy­ty­wnych. W przy­pad­ku roz­wodu konieczne jest, aby rozkład poży­cia małżeńskiego miał charak­ter zupełny i trwały. Z kolei orzecze­nie przez sąd sep­a­racji jest możli­we, jeżeli rozkład poży­cia jest zupełny (nie musi być jed­nak trwały). Kwes­t­ia zupełnego i trwałego rozkładu poży­cia małżeńskiego została omówiona w poprzed­nich artykułach: Kiedy rozkład poży­cia jest zupełny? oraz Kiedy rozkład poży­cia jest trwały?).

Oprócz przesłanek pozy­ty­wnych, wyróż­nia się również przesłan­ki negaty­wne, czyli okolicznoś­ci, które uniemożli­wia­ją orzecze­nie sep­a­racji, czy też roz­wodu. W obu przy­pad­kach uwzględ­nie­nie żąda­nia jest niemożli­we, jeżeli przez to miało­by ucier­pieć dobro wspól­nych mało­let­nich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzecze­nie sep­a­racji albo roz­wodu było­by sprzeczne z zasada­mi współży­cia społecznego.

Co istotne, w przy­pad­ku sep­a­racji, zrezyg­nowano z ist­niejącej przy roz­wodzie przeszkody w uwzględ­nie­niu żąda­nia w postaci wyłącznej winy małżon­ka żąda­jącego roz­wodu, chy­ba że drugie z małżonków wyrazi zgodę na rozwód albo odmowa zgody jest w danych okolicznoś­ci­ach sprzecz­na z zasada­mi współży­cia społecznego. Inny­mi słowy, żądanie sep­a­racji przez małżon­ka wyłącznie win­nego rozkładu poży­cia nie stanowi okolicznoś­ci, która uniemożli­wia orzecze­nie sep­a­racji. Więcej na tem­at zgody małżon­ka na rozwód moż­na przeczy­tać w artykule poświę­conym temu zagad­nie­niu: Zgo­da drugiego małżon­ka na rozwód — czy jest potrzeb­na?).

Może dojść do sytu­acji, w której w jed­nym pro­ce­sie małżonkowie doma­gali się zarówno roz­wodu, jak i sep­a­racji. Jeżeli jed­no z małżonków doma­ga się orzeczenia sep­a­racji, a drugie orzeczenia roz­wodu i żądanie to jest uza­sad­nione, sąd orze­ka rozwód. Jeżeli nato­mi­ast rozwód nie jest dopuszczal­ny, a żądanie sep­a­racji jest uza­sad­nione, sąd orze­ka sep­a­rację. Orzecze­nie takie nie zamy­ka małżonkom dro­gi do późniejszego doma­gania się roz­wodu w razie zmi­any okolicznoś­ci, które zaist­ni­ały po dacie orzeczenia separacji

Wina rozkładu pożycia

Przepisy przewidu­ją możli­wość rozstrzyg­nię­cia przez sąd kwestii winy małżon­ka rozkładu poży­cia małżeńskiego w postępowa­niu o orzecze­nie sep­a­racji na takich samych zasadach, jak w spraw­ie o rozwód. Zagad­nie­nie winy w rozkładzie poży­cia i okolicznoś­ci, które uza­sad­ni­a­ją przyp­isanie jej małżonkowi zostały szczegółowo omówione w poprzed­nich artykułach (zobacz: Wina małżon­ka w rozkładzie poży­cia, Najczęst­sze okolicznoś­ci uza­sad­ni­a­jące winę rozkładu poży­cia, Czy alko­holizm uza­sad­nia winę rozkładu poży­cia? oraz Czy choro­ba psy­chicz­na uza­sad­nia winę rozkładu poży­cia?)

Skutki orzeczenia separacji

Co do zasady skut­ki prawne orzeczenia roz­wodu i sep­a­racji są takie same. Jed­nak Kodeks rodzin­ny i opiekuńczy przewidu­je kil­ka istot­nych wyjątków. Wynika­ją one przede wszys­tkim z fak­tu, że sep­a­rac­ja, w prze­ci­wieńst­wie do roz­wodu, nie powodu­je usta­nia małżeńst­wa. Poniżej zostały przed­staw­ione wybrane skut­ki, które wynika­ją z orzeczenia przez sąd sep­a­racji. Część z nich znaczą­co różni się od skutków roz­wodu, inne są do nich zbliżone.

Powstanie rozdzielności majątkowej między małżonkami

Jest to jeden z pod­sta­wowych skutków orzeczenia przez sąd sep­a­racji. Pow­stanie przy­mu­sowej rozdziel­noś­ci majątkowej między małżonka­mi przede wszys­tkim umożli­wia doko­nanie podzi­ału majątku wspólnego.

Zakaz wstępowania w nowy związek małżeński

For­mal­nie, pomi­mo orzeczenia przez sąd sep­a­racji, małżeńst­wo trwa nadal. Dlat­ego też małżonek pozosta­ją­cy w sep­a­racji nie może zawrzeć innego związku małżeńskiego.

Obowiązek wzajemnej pomocy

Małżonkowie pozosta­ją­cy w sep­a­racji są obow­iązani do wza­jem­nej pomo­cy, jeżeli wyma­ga­ją tego względy słusznoś­ci. Przykład­owo sytu­ac­ja taka ma miejsce, gdy jeden z małżonków wyma­ga pomo­cy od drugiego ze wzglę­du na swój stan zdrowia. Należy mieć na uwadze, że upływ cza­su od orzeczenia sep­a­racji nie ma wpły­wu na ten obow­iązek. Co ciekawe obow­iązek wza­jem­nej pomo­cy małżonków pozosta­ją­cych w sep­a­racji doty­czy zarówno sfery mate­ri­al­nej, jak i duchowej (np. moral­nego wspar­cia w razie choroby).

Obowiązek alimentacyjny

W sto­sunku do małżonków pozosta­ją­cych w sep­a­racji, zna­j­du­ją zas­tosowanie przepisy o obow­iązku ali­men­ta­cyjnym małżonków rozwiedzionych. Na tem­at ali­men­tów od małżon­ka moż­na przeczy­tać w poprzed­nim artykule. Obow­iązek ali­men­ta­cyjny małżonków w sep­a­racji, w prze­ci­wieńst­wie do małżonków rozwiedzionych, nie jest ogranic­zony cza­sowo. Wyni­ka to przede wszys­tkim z fak­tu, że na skutek sep­a­racji nie dochodzi do rozwiąza­nia małżeńst­wa, dlat­ego też nie jest zasadne przyj­mowanie 5‑letniego ter­minu, po którym obow­iązek dostar­cza­nia środ­ków utrzy­ma­nia współ­małżonkowi wygasa.

Dziedziczenie po małżonku

Pra­wom­oc­ne orzecze­nie sep­a­racji pomiędzy spad­ko­daw­cą a jego małżonkiem skutku­je wyłącze­niem małżon­ka z kręgu spad­ko­bier­ców usta­wowych. Utra­ta sta­tusu spad­ko­bier­cy usta­wowego wiąże się również z utratą prawa do zachowku oraz do udzi­ału nad­dzi­ałowego, obe­j­mu­jącego przed­mio­ty urządzenia domowego. Sep­a­rac­ja jed­nak nie stoi na przeszkodzie do powoła­nia do dziedz­iczenia małżon­ka sep­a­rowanego na pod­staw­ie testamentu.

Jeżeli spad­ko­daw­ca przed śmier­cią wys­tąpił z pozwem o orzecze­nie sep­a­racji z winy współ­małżon­ka, a żądanie te jest uza­sad­nione, małżonek na wniosek pozostałych spad­ko­bier­ców usta­wowych może zostać wyłąc­zony od dziedz­iczenia. Wniosek o wyłącze­nie od dziedz­iczenia może zostać złożony w ter­minie sześ­ciu miesię­cy od dnia, w którym spad­ko­bier­ca dowiedzi­ał się o otwar­ciu spad­ku, maksy­mal­nie w ciągu roku od otwar­cia spad­ku. Żądanie orzeczenia sep­a­racji należy uznać za uza­sad­nione, jeżeli zachodzą wszys­tkie przesłan­ki pozy­ty­wne orzeczenia sep­a­racji, nie wys­tępu­ją przesłan­ki negaty­wne oraz zachodzą okolicznoś­ci uza­sad­ni­a­jące przyp­isanie winy lub współwiny małżonkowi.

Trwałość separacji

Skut­ki sep­a­racji, w prze­ci­wieńst­wie do roz­wodu, nie mają charak­teru trwałego. Sąd na zgod­ny wniosek małżonków, po przeprowadze­niu rozprawy, znosi sep­a­rację. Tym samym skut­ki, które wiąza­ły się z orzecze­niem sep­a­racji ustają.

Zobacz również:

Czy małżonkowie w sep­a­racji mają obow­iązek dochowa­nia sobie wierności?