Rozstrzygnięcie w sprawie wspólnego mieszkania małżonków

Rozstrzygnięcie w sprawie wspólnego mieszkania małżonków

Sąd w toku postępowa­nia roz­wodowego może (a cza­sa­mi musi) wydać rozstrzyg­nię­cia doty­czące wspól­nego mieszka­nia stron. Mianowicie, sąd roz­wodowy orze­ka o sposo­bie korzys­ta­nia ze wspól­nego mieszka­nia przez czas wspól­nego w nim zamieszki­wa­nia rozwiedzionych małżonków. Dodatkowo, w niek­tórych przy­pad­kach, może orzec eksmisję małżon­ka. Dopuszczalne jest również rozstrzyg­nię­cie w wyroku roz­wodowym o podziale wspól­nego mieszka­nia.

Rozstrzygnięcie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania

Aby sąd mógł orzec o sposo­bie korzys­ta­nia ze wspól­nego mieszka­nia, obo­je małżonkowie muszą zaj­mować i fak­ty­cznie korzys­tać z przed­miotowego mieszka­nia. Oznacza to, że jeżeli współ­małżonek opuś­cił mieszkanie, pozostaw­ia­jąc w nim swo­je rzeczy, sąd nie ma pod­staw do orzeczenia o sposo­bie korzys­ta­nia ze wspól­nego mieszka­nia. 

Wyjątek stanowi sytu­ac­ja, w której współ­małżonek był zmus­zony opuś­cić wspólne mieszkanie na skutek niewłaś­ci­wego, sprzecznego z prawem i zasada­mi współży­cia postępowa­nia drugiego małżon­ka.

Jako wspólne mieszkanie należy rozu­mieć każdy lokal (nieru­chomość), który małżonkowie uznawali za wspólne miejsce życia rodzin­nego, nieza­leżnie od tytułu zamieszki­wa­nia (pra­wo włas­noś­ci, pra­wo spółdziel­cze, służeb­ność oso­bista, najem, uży­cze­nie itp.), również w przy­pad­ku, gdy stanowi ono włas­ność oso­by trze­ciej, a nawet majątek oso­bisty jed­nej ze stron. Zatem doko­nanie rozstrzyg­nię­cia przez sąd roz­wodowy o sposo­bie korzys­ta­nia z mieszka­nia jest dopuszczalne także wtedy, gdy małżonkom nie przysługu­je do tego lokalu tytuł prawny. 

Orzeka­jąc o sposo­bie korzys­ta­nia z mieszka­nia, sąd z reguły wydziela częś­ci mieszka­nia, z których mają korzys­tać współ­małżonkowie oraz częś­ci wspólne. Sąd dokonu­jąc podzi­ału, powinien mieć na względzie przede wszys­tkim potrze­by dzieci i małżon­ka, które­mu powierza wykony­wanie władzy rodzi­ciel­skiej. Dla sposobu podzi­ału decy­du­jące będą kwest­ie doty­czące wielkoś­ci lokalu, licz­by i rozkładu pokoi oraz ich wielkoś­ci. Dodatkowo, zdaniem Sądu Najwyższego: orzecze­nie o sposo­bie korzys­ta­nia ze wspól­nie zaj­mowanego mieszka­nia może pole­gać także na nałoże­niu na jed­nego lub obu małżonków określonych zakazów bądź nakazów przy odpowied­nim zas­tosowa­niu przepisów o współwłas­noś­ci i współ­posi­ada­niu rzeczy. 

Sąd może odstąpić od doko­na­nia podzi­ału do korzys­ta­nia z mieszka­nia, jeżeli jest to niemożli­we (np. w przy­pad­ku jednopoko­jowego mieszka­nia) albo w sytu­acji, gdy strony uzgod­niły już taki podzi­ał, jed­nocześnie uwzględ­ni­a­jąc potrze­by dzieci i małżon­ka, które­mu powier­zono wykony­wanie władzy rodzi­ciel­skiej. W takim przy­pad­ku, sąd powinien w wyroku roz­wodowym zaz­naczyć, że zaniechał rozstrzyg­nię­cia o sposo­bie korzys­ta­nia z mieszka­nia.

Orzeczenie eksmisji

Sąd roz­wodowy musi orzec o eksmisji jed­nego z małżonków, jeżeli zostaną spełnione określone przesłan­ki. W pier­wszej kole­jnoś­ci są to: wniosek jed­nego z małżonków o wydanie rozstrzyg­nię­cia w tym zakre­sie oraz rażą­co naganne zachowanie drugiego małżon­ka, które uniemożli­wia wspólne zamieszki­wanie. 

Zachowanie, które stanow­iło­by przesłankę orzeczenia eksmisji nie może być tylko niewłaś­ci­wym zachowaniem, które jest uciążli­we bądź utrud­ni­a­jące współ­małżonkowi korzys­tanie ze wspól­nego mieszka­nia. Za rażą­co naganne zachowanie, które uniemożli­wia wspólne zamieszki­wanie, niewąt­pli­wie należy uznać zachowanie współ­małżon­ka, które zagraża życiu i zdrow­iu pozostałym domown­ikom, czyli przykład­owo, gdy dochodzi do znę­ca­nia się psy­chicznego lub fizy­cznego nad rodz­iną, jak również, gdy małżonek zachowu­je się agresy­wnie po spoży­ciu alko­holu bądź środ­ków odurza­ją­cych.

Pon­ad­to należy mieć na uwadze, że w przy­pad­ku eksmisji poję­cie wspól­nego mieszka­nia ma węższy zakres niż to, które zostało przed­staw­ione wyżej przy okazji omaw­ia­nia orzeczenia o sposo­bie korzys­ta­nia z mieszka­nia. Eksmis­ja może zostać orzec­zona tylko, jeżeli pra­wo do mieszka­nia należy do obo­j­ga małżonków. Jak wskazał Sąd Najwyższy: „W wyroku orzeka­ją­cym rozwód nie moż­na orzec eksmisji małżon­ka, które­mu przysługu­je loka­torskie spółdziel­cze pra­wo do lokalu mieszkalnego, stanow­iące jego majątek oso­bisty” (zob. uch­wała Sądu Najwyższego z 23 lip­ca 2008 r., III CZP 73/08).

Co istotne, rozstrzyg­nię­cie o sposo­bie korzys­ta­nia ze wspól­nie zaj­mowanego mieszka­nia bądź też orzecze­nie eksmisji współ­małżon­ka w toku postępowa­nia roz­wodowego, nie przesądza ani o tytule prawnym do tego lokalu, ani też o tym, komu on przy­pad­nie w razie ewen­tu­al­nego podzi­ału majątku wspól­nego

Podział wspólnego mieszkania w wyroku rozwodowym

Sąd w wyroku roz­wodowym może również rozstrzygnąć o podziale wspól­nego mieszka­nia małżonków albo przyz­nać mieszkanie jed­ne­mu z małżonków, jeżeli dru­gi małżonek wyraża zgodę na jego opuszcze­nie bez dostar­czenia lokalu zami­en­nego i pomieszczenia zastępczego, gdy podzi­ał bądź przyz­nanie jed­ne­mu z małżonków są możli­we. 

Sąd może orzec w tej kwestii jedynie na zgod­ny wniosek małżonków, zarówno co do zasady rozstrzyg­nię­cia o wspól­nym mieszka­niu stron, jak i co do sposobu tego rozstrzyg­nię­cia.

Pon­ad­to, rozstrzyg­nię­cie o wspól­nym mieszka­niu stron w toku postępowa­nia roz­wodowego jest możli­we, jeżeli przed­miotowe mieszkanie wchodzi w skład majątku wspól­nego małżonków i jest przez nich wspól­nie zaj­mowane. Przed­miotem podzi­ału może być: nieru­chomość zabu­dowana domem jed­norodzin­nym stanow­ią­ca przed­miot włas­noś­ci bądź użytkowa­nia wieczys­tego, nieru­chomość stanow­ią­ca odręb­ną włas­ność lokalu, spółdziel­cze prawa do lokalu bądź domu jed­norodzin­nego, użytkowanie, pra­wo naj­mu, dzierżawy, jak również oblig­a­cyjne pra­wo uży­czenia, służeb­ność oso­bistą, jeżeli tylko stanow­ią mieszkanie wspólne. 

Sąd, mimo zgłoszenia przez strony zgod­nego wniosku, nie jest zoblig­owany do wyda­nia rozstrzyg­nię­cia o podziale wspól­nego mieszka­nia małżonków. Dlat­ego też może dojść do sytu­acji, w której sąd odd­ali wniosek w tej kwestii. Przy­czyną takiej decyzji może być np. brak możli­woś­ci podzi­ału w sposób wskazany przez małżonków lub gdy nie jest to zgodne z potrze­ba­mi dzieci. W razie nieuwzględ­nienia przez sąd zgod­nego wniosku stron o podzi­ał wspól­nego mieszka­nia, powin­no to zostać wyrażone w wyroku roz­wodowym.