Rozstrzygnięcie w sprawie wspólnego mieszkania małżonków
Sąd w toku postępowania rozwodowego może (a czasami musi) wydać rozstrzygnięcia dotyczące wspólnego mieszkania stron. Mianowicie, sąd rozwodowy orzeka o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. Dodatkowo, w niektórych przypadkach, może orzec eksmisję małżonka. Dopuszczalne jest również rozstrzygnięcie w wyroku rozwodowym o podziale wspólnego mieszkania.
Rozstrzygnięcie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania
Aby sąd mógł orzec o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania, oboje małżonkowie muszą zajmować i faktycznie korzystać z przedmiotowego mieszkania. Oznacza to, że jeżeli współmałżonek opuścił mieszkanie, pozostawiając w nim swoje rzeczy, sąd nie ma podstaw do orzeczenia o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania.
Wyjątek stanowi sytuacja, w której współmałżonek był zmuszony opuścić wspólne mieszkanie na skutek niewłaściwego, sprzecznego z prawem i zasadami współżycia postępowania drugiego małżonka.
Jako wspólne mieszkanie należy rozumieć każdy lokal (nieruchomość), który małżonkowie uznawali za wspólne miejsce życia rodzinnego, niezależnie od tytułu zamieszkiwania (prawo własności, prawo spółdzielcze, służebność osobista, najem, użyczenie itp.), również w przypadku, gdy stanowi ono własność osoby trzeciej, a nawet majątek osobisty jednej ze stron. Zatem dokonanie rozstrzygnięcia przez sąd rozwodowy o sposobie korzystania z mieszkania jest dopuszczalne także wtedy, gdy małżonkom nie przysługuje do tego lokalu tytuł prawny.
Orzekając o sposobie korzystania z mieszkania, sąd z reguły wydziela części mieszkania, z których mają korzystać współmałżonkowie oraz części wspólne. Sąd dokonując podziału, powinien mieć na względzie przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej. Dla sposobu podziału decydujące będą kwestie dotyczące wielkości lokalu, liczby i rozkładu pokoi oraz ich wielkości. Dodatkowo, zdaniem Sądu Najwyższego: orzeczenie o sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania może polegać także na nałożeniu na jednego lub obu małżonków określonych zakazów bądź nakazów przy odpowiednim zastosowaniu przepisów o współwłasności i współposiadaniu rzeczy.
Sąd może odstąpić od dokonania podziału do korzystania z mieszkania, jeżeli jest to niemożliwe (np. w przypadku jednopokojowego mieszkania) albo w sytuacji, gdy strony uzgodniły już taki podział, jednocześnie uwzględniając potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej. W takim przypadku, sąd powinien w wyroku rozwodowym zaznaczyć, że zaniechał rozstrzygnięcia o sposobie korzystania z mieszkania.
Orzeczenie eksmisji
Sąd rozwodowy musi orzec o eksmisji jednego z małżonków, jeżeli zostaną spełnione określone przesłanki. W pierwszej kolejności są to: wniosek jednego z małżonków o wydanie rozstrzygnięcia w tym zakresie oraz rażąco naganne zachowanie drugiego małżonka, które uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie.
Zachowanie, które stanowiłoby przesłankę orzeczenia eksmisji nie może być tylko niewłaściwym zachowaniem, które jest uciążliwe bądź utrudniające współmałżonkowi korzystanie ze wspólnego mieszkania. Za rażąco naganne zachowanie, które uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, niewątpliwie należy uznać zachowanie współmałżonka, które zagraża życiu i zdrowiu pozostałym domownikom, czyli przykładowo, gdy dochodzi do znęcania się psychicznego lub fizycznego nad rodziną, jak również, gdy małżonek zachowuje się agresywnie po spożyciu alkoholu bądź środków odurzających.
Ponadto należy mieć na uwadze, że w przypadku eksmisji pojęcie wspólnego mieszkania ma węższy zakres niż to, które zostało przedstawione wyżej przy okazji omawiania orzeczenia o sposobie korzystania z mieszkania. Eksmisja może zostać orzeczona tylko, jeżeli prawo do mieszkania należy do obojga małżonków. Jak wskazał Sąd Najwyższy: „W wyroku orzekającym rozwód nie można orzec eksmisji małżonka, któremu przysługuje lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, stanowiące jego majątek osobisty” (zob. uchwała Sądu Najwyższego z 23 lipca 2008 r., III CZP 73/08).
Co istotne, rozstrzygnięcie o sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania bądź też orzeczenie eksmisji współmałżonka w toku postępowania rozwodowego, nie przesądza ani o tytule prawnym do tego lokalu, ani też o tym, komu on przypadnie w razie ewentualnego podziału majątku wspólnego
Podział wspólnego mieszkania w wyroku rozwodowym
Sąd w wyroku rozwodowym może również rozstrzygnąć o podziale wspólnego mieszkania małżonków albo przyznać mieszkanie jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, gdy podział bądź przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.
Sąd może orzec w tej kwestii jedynie na zgodny wniosek małżonków, zarówno co do zasady rozstrzygnięcia o wspólnym mieszkaniu stron, jak i co do sposobu tego rozstrzygnięcia.
Ponadto, rozstrzygnięcie o wspólnym mieszkaniu stron w toku postępowania rozwodowego jest możliwe, jeżeli przedmiotowe mieszkanie wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków i jest przez nich wspólnie zajmowane. Przedmiotem podziału może być: nieruchomość zabudowana domem jednorodzinnym stanowiąca przedmiot własności bądź użytkowania wieczystego, nieruchomość stanowiąca odrębną własność lokalu, spółdzielcze prawa do lokalu bądź domu jednorodzinnego, użytkowanie, prawo najmu, dzierżawy, jak również obligacyjne prawo użyczenia, służebność osobistą, jeżeli tylko stanowią mieszkanie wspólne.
Sąd, mimo zgłoszenia przez strony zgodnego wniosku, nie jest zobligowany do wydania rozstrzygnięcia o podziale wspólnego mieszkania małżonków. Dlatego też może dojść do sytuacji, w której sąd oddali wniosek w tej kwestii. Przyczyną takiej decyzji może być np. brak możliwości podziału w sposób wskazany przez małżonków lub gdy nie jest to zgodne z potrzebami dzieci. W razie nieuwzględnienia przez sąd zgodnego wniosku stron o podział wspólnego mieszkania, powinno to zostać wyrażone w wyroku rozwodowym.