Władza rodzicielska i kontakty z dzieckiem w sprawie rozwodowej

W niek­tórych przy­pad­kach w wyroku roz­wodowym, oprócz orzeczenia roz­wodu, sąd jest zobow­iązany do rozstrzyg­nię­cia także innych kwestii. Należą do nich m.in. władza rodzi­ciel­s­ka nad wspól­ny­mi mało­let­ni­mi dzieć­mi małżonków oraz ustal­e­nie kon­tak­tów z nimi. 

Wykony­wanie władzy rodzi­ciel­skiej i kon­tak­ty z mało­let­nim dzieck­iem są ze sobą ściśle pow­iązane. Jed­nakże pra­wo i obow­iązek utrzymy­wa­nia kon­tak­tów rodz­i­ca z dzieck­iem ist­nieją nieza­leżnie od władzy rodzi­ciel­skiej. Dlat­ego też, co do zasady, bez wzglę­du na rozstrzyg­nię­cie w kwestii władzy rodzi­ciel­skiej, ure­g­u­lowane powin­ny zostać także kwest­ie oso­bis­tej sty­cznoś­ci z dzieck­iem oraz podtrzymy­wa­nia z nim więzi. 

Jeżeli małżonkowie zgłoszą zgod­ny wniosek, sąd może (ale nie musi) zaniechać orzeczenia o utrzymy­wa­niu kon­tak­tów z dzieck­iem. Nato­mi­ast wydanie rozstrzyg­nię­cia w kwestii władzy rodzi­ciel­skiej w wyroku roz­wodowym jest obow­iązkowe i nie zwal­nia od niego żadne porozu­mie­nie zawarte pomiędzy małżonka­mi.

W wyroku roz­wodowym najczęś­ciej spo­tykane są dwa rodza­je rozstrzyg­nięć w zakre­sie władzy rodzi­ciel­skiej małżonków, mianowicie: 

1. sąd może powierzyć wykony­wanie władzy rodzi­ciel­skiej jed­ne­mu z rodz­iców, ogranicza­jąc władzę rodzi­ciel­ską do określonych obow­iązków i uprawnień w sto­sunku do oso­by dziec­ka;
2. sąd może pozostaw­ić władzę rodzi­ciel­ską obo­jgu rodz­i­com.

W przy­pad­ku ograniczenia władzy rodzi­ciel­skiej jed­ne­mu z małżonków, sąd musi pre­cyzyjnie określić, do jakiego rodza­ju obow­iązków i uprawnień w sto­sunku do oso­by dziec­ka ogranicza się władzę rodzi­ciel­ską drugiego z rodz­iców.

Pisemne porozumienie

Małżonkowie mogą sporządz­ić pisemne porozu­mie­nie o sposo­bie wykony­wa­nia władzy rodzi­ciel­skiej. Jed­nak należy mieć na uwadze, że przed­staw­ione porozu­mie­nie nie jest dla sądu wiążące. Porozu­mie­nie będzie stanow­iło pod­staw­ię orzeczenia, tylko w przy­pad­ku, gdy sąd dojdzie do przeko­na­nia, że jest ono zgodne z dobrem dziec­ka – zatem w najpełniejszy sposób zaspoka­ja potrze­by dziec­ka (zarówno mate­ri­alne, jak i nie­ma­te­ri­alne), gwaran­tu­jąc mu praw­idłowy rozwój psy­chiczny oraz fizy­czny. Dla przykładu moż­na podać wykony­wanie władzy rodzi­ciel­skiej w ramach pieczy naprzemi­en­nej, która z punk­tu widzenia małżonków wyda­je się być „spraw­iedli­wym” rozwiązaniem, jed­nak nie zawsze jest ono korzystne dla dziec­ka (np. ze wzglę­du na odległoś­ci miejsc zamieszka­nia małżonków). 

Pisemne porozu­mie­nie przed­staw­ione sądowi może obe­j­mować zarówno ustal­e­nia o sposo­bie wykony­wa­nia władzy rodzi­ciel­skiej, jak i ustal­e­nia doty­czące kon­tak­tów z mało­let­nim.

Rozstrzygnięcie w przypadku braku porozumienia

Nies­porządze­nie przez małżonków pisem­nego porozu­mienia nie prowadzi automaty­cznie do ograniczenia władzy rodzi­ciel­skiej jed­nego z rodz­iców. Zasadą jest peł­na władza rodzi­ciel­s­ka obo­j­ga rodz­iców. Jedynie wtedy, gdy pozostaw­ie­nie władzy obo­jgu rodz­i­com jest sprzeczne z dobrem dziec­ka, sąd może ograniczyć władzę jed­nego z rodz­iców do określonych praw i obow­iązków.

Oddzielne postępowanie dotyczące władzy rodzicielskiej lub kontaktów z dzieckiem

Jeżeli sprawa roz­wodowa pozosta­je w toku, nie moż­na wszcząć odd­ziel­nego postępowa­nia, które doty­czy władzy rodzi­ciel­skiej nad mało­let­ni­mi dzieć­mi stron oraz ustal­e­nia sposo­by real­i­zowa­nia kon­tak­tów z nimi. W razie wpłynię­cia wniosku o wszczę­cie takiego postępowa­nia, sąd opiekuńczy powinien przekazać go sądowi, przed którym toczy się sprawa roz­wodowa (por. uch­wała Sądu Najwyższego z 29 kwiet­nia 1977 r., III CZP 20/77). 

Z kolei postępowanie w zakre­sie władzy rodzi­ciel­skiej lub kon­tak­tów z dzieck­iem, które zostało wszczęte przed sprawą roz­wodową, zostanie z urzę­du zaw­ies­zone. Pod­ję­cie tego postępowa­nia jest możli­we tylko w sytu­acji, gdy sąd nie orzekł o władzy rodzi­ciel­skiej lub kon­tak­tach z dzieck­iem w pra­wom­oc­nym orzecze­niu kończą­cym postępowanie w spraw­ie o rozwód. W prze­ci­wnym wypad­ku postępowanie zostanie umor­zone jako bezprzed­miotowe.

W razie potrze­by ure­g­u­lowa­nia kwestii wykony­wa­nia władzy lub sposobu real­i­zowa­nia kon­tak­tów z dzieck­iem w toku postępowa­nia w spraw­ie o rozwód, sąd roz­wodowy może wydać rozstrzyg­nię­cie doty­czące władzy rodzi­ciel­skiej lub kon­tak­tów roz­wodowego udziela­jąc zabez­pieczenia na czas trwa­nia pro­ce­su.